© Elżbieta Gołata. Artykuł udostępniony na licencji CC BY-SA 4.0
Głównym celem artykułu jest przedstawienie różnic w pomiarze płodności kobiet w Polsce w zależności od metody szacunku liczby ludności. Dodatkowym zamierzeniem jest określenie zróżnicowania płodności według wieku oraz w ujęciu terytorialnym jako konsekwencji przyjętych definicji ludności. W analizach wykorzystano dane GUS i Eurostatu oraz dane z Human Fertility Database za 2021 r., z uwzględnieniem zmian płodności kobiet od generacji 1945 r. Wykorzystano metody analizy demograficznej, przekrojowej i kohortowej. Zastosowanie ujęcia wzdłużnego pozwoliło wskazać także zmiany wzorców płodności w kolejnych generacjach kobiet. Zgodnie z zasadą konstrukcji współczynników demograficznych odniesiono liczbę zdarzeń do ludności mogącej ich rzeczywiście doświadczyć, tj. ludności rezydującej. Przeliczono wszystkie cząstkowe współczynniki płodności, opierając się na szacunku liczby ludności rezydującej na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021.
Z analizy wynika, że współczynnik dzietności kobiet w Polsce w 2021 r. obliczony dla ludności według definicji krajowej był niższy o 4,3% od współczynnika obliczonego dla ludności rezydującej. Największe zaniżenie w skali kraju dotyczyło kobiet z grupy wieku 35–39 lat (6,3%), a w przekroju terytorialnym – zamieszkujących woj. podkarpackie (11,0%). Rozbieżności są większe dla grup wieku i regionów o większej mobilności, co wskazuje na potrzebę uwzględnienia ludności rezydującej w pomiarze natężenia procesów demograficznych.
płodność, ludność, ludność rezydująca, spis ludności
A10, C8, J10, J11
Abramowska-Kmon, A., Batorski, D., Cześnik, M., Marczewski, P., Rakocy, K., Salamońska, J., Turlejski, M., Wojdat, M. (2023). Czy wiemy, ile nas jest? O potrzebie reformy sposobu pomiaru liczebności i struktury populacji. Fundacja im. Stefana Batorego, Unia Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza. https://www.batory.org.pl/wp-content/uploads/2023/06/Czy_wiemy_ile_nas_jest_raport.pdf.
Bijak, J., Kicinger, A., Kupiszewski, M. (2007). Studium metodologiczne oszacowania rzeczywistej liczby ludności Warszawy (CEFMR Working Paper No. 2/2007). http://www.cefmr.pan.pl/docs/cefmr_wp_2007-02.pdf.
Eurostat. (b.r.). Fertility indicators. https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/DEMO_FIND__custom_7013627/default/table?lang=en.
Fihel, A. (2015). Wpływ czasowych migracji zagranicznych na perspektywy demograficzne Polski. Wiadomości Statystyczne, 60(7), 74–89. https://doi.org/10.5604/01.3001.0015.5550.
Gołata, E. (2012). Spis ludności i prawda. Studia Demograficzne, (1), 23–55. https://econjournals.sgh.waw.pl/SD/article/view/2556/2215.
Gołata, E. (2013). Ludność rezydująca a faktyczna. W: P. Ulman (red.), Zjawiska społeczne w badaniach statystycznych. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Barbarze Podolec (s. 69–84). Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie .
Gołata, E. (2014). Jakość spisów nowej generacji. Wiadomości Statystyczne, 59(5), 26–38. https://doi.org/10.59139/ws.2014.05.3.
Gołata, E. (2016a). Estimation of fertility in Poland and of Polish born women in the United King-dom. Studia Demograficzne, (1), 13–38. https://doi.org/10.33119/SD.2016.1.1.
Gołata, E. (2016b). Shift in methodology and population census quality. Statistics in Transition new series, 17(4), 631–658. https://doi.org/10.59170/stattrans-2016-035.
Gołata, E. (2018). Koniec ery tradycyjnych spisów ludności. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.
Gołata, E. (red.). (2022). Członkowie Komitetu Nauk Demograficznych Polskiej Akademii Nauk wyjaśniają zmianę demograficzną w Polsce. https://knd.pan.pl/images/Panel12.12.2022_1.pdf.
Główny Urząd Statystyczny. (b.r.). Informacje o wynikach Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021. https://stat.gov.pl/aktualnosci/informacje-o-wynikach-narodowego-spisu-powszechnego-ludnosci-i-mieszkan-2021,422,1.html.
Główny Urząd Statystyczny. (2015). Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach 2004–2014. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/migracje-zagraniczne-ludnosci/informacja-o-rozmiarach-i-kierunkach-emigracji-z-polski-w-latach-20042014,2,8.html.
Główny Urząd Statystyczny. (2016). Zakres danych dotyczących stanu i struktury ludności oraz ruchu naturalnego, a także ich dostępność w świetle Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1260/2013 w sprawie statystyk europejskich w dziedzinie demografii. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/baza-eurostat-u-w-zakresie-statystyki-demografii,25,1.html.
Główny Urząd Statystyczny. (2022a). Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2021. Metodologia i organizacja badania. https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2021/nsp-2021-wyniki-wstepne/narodowy-spis-powszechny-ludnosci-i-mieszkan-2021-metodologia-i-organizacja-badania-,5,2.html.
Główny Urząd Statystyczny. (2022b). Rezydenci (ludność rezydująca). Pobrano 1 sierpnia 2023 r. z https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/rezydenci-ludnosc-rezydujaca,19,1.html.
Główny Urząd Statystyczny. (2022c). Rocznik Demograficzny 2022. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-demograficzny-2022,3,16.html.
Główny Urząd Statystyczny. (2023). Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2021. Ocena jakości danych. https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2021/nsp-2021-wyniki-ostateczne/narodowy-spis-powszechny-ludnosci-i-mieszkan-2021-ocena-jakosci-danych,2,1.html.
Holzer, J. Z. (2003). Demografia (wyd. 6 zmienione). Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Jończy, R. (2015). Ekonomiczno-społeczne skutki współczesnych migracji w wymiarze regionalnym – na przykładzie regionu opolskiego. Wydawnictwo Instytut Śląski.
Jończy, R. (2023). Migracje jako przyczyna wyludniania w skali regionalnej. W: B. Solga (red.), Migracje i rozwój regionu. Materiały z III Kongresu Demograficznego. Część 7 (s. 53–66). Główny Urząd Statystyczny, Rządowa Rada Ludnościowa.
Kędelski, M. (1990). Fikcja demograficzna w Polsce i RFN (ze studiów nad migracjami zagranicznymi). Studia Demograficzne, (1), 21–55.
Kędelski, M., Paradysz, J. (1984). Uwagi o kolejnych edycjach Rocznika Demograficznego. Wiadomości Statystyczne, 29(5), 41–43.
Kędelski, M., Paradysz, J. (2006). Demografia. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu.
Komitet Nauk Demograficznych Polskiej Akademii Nauk. (2022). Przesłanie Komitetu Naukowego konferencji „Zrozumieć zmianę demograficzną”. https://knd.pan.pl/images/Przesłanie_Komitetu_Naukowego_konferencji_Zrozumieć_zmianę_demograficzną_ost.pdf.
Kurkiewicz, J. (red.). (2010). Procesy demograficzne i metody ich analizy. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.
Paradysz, J. (2007a). Recenzja opracowania „Studium metodologiczne oszacowania rzeczywistej liczby ludności Warszawy”, przygotowanego w Środkowoeuropejskim Forum Badań Migracyjnych przez zespół w składzie: Jakub Bijak, Anna Kicinger, Marek Kupiszewski (maszynopis).
Paradysz, J. (2007b). Rejestry administracyjne jako źródło zasilania w statystyce regionalnej. W: J. Paradysz (red.), Statystyka regionalna w jednoczącej się Europie (s. 193–206). Internetowa Oficyna Wydawnicza Centrum Statystyki Regionalnej.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1260/2013 z dnia 20 listopada 2013 r. w sprawie statystyk europejskich w dziedzinie demografii (Dz.U. UE L330/39).
Sakson, B. (2002). Wpływ „niewidzialnych” migracji zagranicznych lat osiemdziesiątych na struktury demograficzne Polski. Szkoła Główna Handlowa.
Śleszyński, P. (2004a). Regionalne różnice pomiędzy liczbą ludności według Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 r. i rejestrowaną na podstawie ewidencji bieżącej. Studia Demograficzne, (1), 93–103.
Śleszyński, P. (2004b). Różnice liczby ludności wykazane w NSP 2002 – suplement. Studia Demograficzne, (2), 104–109.
Śleszyński, P. (2005). Różnice w spisie ludności ujawnione w Narodowym Spisie Powszechnym 2002. Przegląd Geograficzny, 77(2), 193–212.
Tymicki, K., Zeman, K., Holzer-Żelażewska, D. (2018). Cohort fertility of Polish women, 1945–2015: the context of postponement and recuperation. Studia Demograficzne, (2), 5–23. https://doi.org/10.33119/SD.2018.2.1.
Tymicki, K., Zeman, K. (2022). Human Fertility Database Documentation: Poland. https://www.humanfertility.org/File/GetDocumentFree/Docs/POL/POLcom.
